ගුරු ගෝල තරඟයක අපූරු නිර්මාණය අවුකන හා රැස්වෙහෙර.

“ඇසේ මතුවන කඳුලු බිඳු ගෙන ඔබේ සිරිපා දොවන්නම් හදේ නැළවෙන කැලෑ මල් ගෙන ඔබේ සිරිපා පුදන්නම් ඉහළ නිල්වන් අහස විනිවිද නැගෙන ඔබගේ යෝධ බුදුබණ මගේ ගත සිත මෝහනය කර මගේ කුදුබව පසක් කර ඇත කෙළෙස් මළ පිරි නුවර අතහැර බවුන් වඩනට වනේ වැඩි ඔබ සොයා ආවෙමි පොළෝතලයේ අනෙක් පිහිටක් නොමැති වූ කල” අප මේ සුදානම් වන්නේ විශාරද අමරදේවයන් ගයනා කරන, මයගම සේකර රචනා කල මෙම ගීතය ගැන විචාරයක් කිරීමට නම් නෙවේ, ඊට වඩා හාත්පසින්ම වෙනස් වූ ඉසව්වකට ඔබ ගෙන යන්නයි අද අපේ වෑයම. මේ ගීතය සවනත වැකෙන ඕනෑම වෙලාවක, ඕනෑම කෙනෙකුගේ සිහියට නිරායාසයෙන්ම නැගෙන යමක් ඇත. ඒ “අවුකන” බුද්ධ ප්‍රතිමාවයි. එහි දක්නට ලැබෙන පරිසමාප්ත කළා කෞශල්‍යයත්, බුදුන් වහන්සේගේ මහා පුරුෂ ලක්ෂනත්, උත්තුංග දේහ විලාසයත්, මහා කරුණා ගුණයත් එකට කැටි කොට හෙළ කලාකරුවා දැවැන්ත කළු ගලක ජීවමාන අයුරින් නිර්මාණය කර අති ආකාරය ඕනෑම කෙනෙකුගේ මතකයේ රැදෙන්නට සමත්. මහාවංශයේ දැක්වෙන පරිදි, ක්‍රි. ව. 459 – 477 කාලයේ රජ කල ධාතුසේන රජතුමා විසින් අවුකන ප්‍රතිමාව නිමවා තිබේ.  ධාතුසේන රජතුමාගේ විශිෂ්ඨතම නිර්මාණයක් වූ කළා වැවට බටහිරින් අවුකන ප්‍රතිමාව පිහිටා ඇත. මෙය නිමවූ ගල්වඩුවා “බරණ” නැමැත්තෙකු බවත්, ඔවුනට ගල්වඩු ශිල්පය ඉගැන්වීමට අවකන් දේශයෙන් ශිල්පියෙකු පැමිණි බවත්, එහෙයින් මෙම ප්‍රතිමාව “අවුකන” ලෙස ප්‍රසිද්ධ වූ බවත් ජනප්‍රවාදයේ සඳහන් වේ. බරණගේ දක්ෂතාවය ගැන පැහැදුණු ධාතුසේන රජතුමා, ඔහුට ගම්වරයක් තෑගි දී තිබෙන අතර එය “ ගල්වඩුවාගම ”  නමින් අදත් දක්නට ඇත. අවුකන පිළිම වහන්සේ නෙළීම සම්බන්ධයෙන් නොයෙකුත් පුරාවෘත ඉතිහාසයේ සඳහන් වෙන අතර, ඉන් වඩාත් ප්‍රචලිත වන්නේ, ගුරු – ගෝල තරඟයක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස “අවුකන” නිර්මාණය වූ බවයි. සුවිශේෂී විස්තර ලොව සුපතල අවුකන පිළිමය පිහිටි කළු ගලක නිර්මාණය කරන ලද හිටි පිළිමයකි. මෙම ප්‍රතිම වහන්සේ උසින් අඩි 38 අඟල් 10 කි.  සිරස් පත සමඟ උස අඩි 42 අඟල් 6 කි. පිළිමය පාමුල අලංකාර පද්මාසනයක් අති අතර, පද්මාසනයේ සිට සිරස් පතට ඇති මුළු උස  අඩි 46 අඟල් 4 ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත. මේ සුවිසල් ප්‍රතිමාවේ ඇති සුවිශේෂ ලක්ෂණයක් නම්, එහි සිරසට වැටෙන ජලය නාසය දිගේ ගලාගෙන විත් පහළ සිරිපතුල් දෙක අතර මැද ඇති සළකුණක් මතට වැටීමයි. මෙයින් පෙනී යන්නේ, මේසා  විශාල ශෛලමය ප්‍රතිමාවක් වුවද එය ලම්බකව, සමබරව, සෘජු ලෙස නෙලීමට තරම් බරණ ගල් වඩුවා සමත් වී ඇති බවයි. එය, හෙළ කලා කරුවාගේ විශ්මිත කලා කුශලතාවය මැනවින් ලොවට කියාපාන කදිම සාධකයකි. කිසියම් කලා නිර්මාණයක් ජනතාවගේ වින්දනයට නොගැලපේ නම්, එය ජනතාව විසින් ප්‍රතික්ෂේප කරනු ඇත. එනිසා ඒ සඳහා යොදා ගන්නා අංගෝපාංග නියමාකාරයෙන්ම යෙදිය යුතුය. මේ හේතුව නිසා පුරාණයේ සන්නිවේදන මාධ්‍යයක් වශයෙන් බුද්ධ ප්‍රතිමාව උසස් තැනක් ගන්නා ලදී. එහිදී පුජනීයත්වය මෙන්ම සුන්දරත්වයද එකට කැටි කර ඇති අයුරු අවුකන ප්‍රතිමා වහන්සේ තුළින් විද්‍යාමාන වේ. දෙතිස්මහාපුරුෂ ලක්ෂණ ප්‍රතිමාවක් තුළින් එම පුද්ගලයාගේ බාහිර ස්වරුපය පමණක් නොව  ආධ්‍යාත්මික ස්වරුපයද නිරුපනය කල යුතුය. සාමාන්‍ය මනුෂ්‍යයකු නොවන බුදුන් වහන්සේගේ ආධ්‍යාත්මික ලක්ෂණ කෙසේනම් ප්‍රතිමාවක නිරුපනය කරන්නද? මෙහිදී බුදුන් වහන්සේගේ ආධ්‍යාත්මික ලක්ෂණ සංකේතවත් කරන දෙතිස්මහා පුරුෂ ලක්ෂණ විදහා දැක්විය යුතුය. මෙයින්, බාහිරව දැකිය හැකි මහා පුරුෂ ලක්ෂණ පහළොවක් පමණ අවුකන ප්‍රතිමාව තුළ දැකිය හැකිය. ඒවා නම්, සුපුහුටි පාද, දික් විලුඹ, දික් ඇඟිලි, දැල් කවුළුවක් බඳු අත්-පා, මත්තෙහි ගොප් ඇටය, ඕලු මුවන්ගේ බඳු කෙණ්ඩා,  සෘජුව තිබෙන්නාවූ ගාත්‍රා, පිරි තිබෙන්නාවූ දෙඅතුල් / දෙපතුල් / දෙඅස්න්කූඨ පිටිකර ඇති බව / සිංහයෙකුට බඳු වූ ඌර්වකාය / පිට රන් ඔරුවක් වැනි අන්තාරාංගයක් ඇති බව / රන් බෙරයක් සේ සමව වටවූ ග්‍රීවා ඇති බව / සිංහයකු සේ සමව වටව සිටිනාවූ හනුභාග ඇති බව / ඌර්ණ රෝම ධාතුව / උණහිස්සිස ලක්ෂණ සහ දීර්ඝ වූ අත් ඇති බව  වේ. මිට  අමතරව තවත් වැදගත් ලක්ෂණ කිහිපයක් අවුකන ප්‍රතිමා වහන්සේගේ දක්නට ලැබේ. සිරුරේ බර දෙපා වලට සමසේ බෙදී යනසේ  අවුකන පිළිමය සමංගභාග ක්‍රමයට ඉඳි කර ඇත. වම හස්තය උරහිස මට්ටමට ඔසවාගෙන සිටින අයුරින් නිර්මාණය කර අති මුද්‍රාව “ කටක”මුද්‍රාව වන අතර, අකුණු හිතන් “අභය” මුද්‍රාව නිරූපනය වේ. බුදු පිළිම නෙලීම කවදා කොතන දී  ආරම්භ වුයේදැයි නිශ්චිතව කිව නොහැක. බෞද්ධ සහිත්‍යය හා පුරා විද්‍යාව ට අනුව ක්‍රි.පූ. පළමු හෝ දෙවන සියවස් වලදී බුද්ධ ප්‍රතිමා නෙලීම ආරම්භ වී ඇත. එහෙත් මේ කාලයේ ප්‍රතිමා නෙලූ ශිල්පින් බුදුන් වහන්සේ සියසින් දැක තිබුනා විය නොහැක. එසේනම් මොවුන් බුද්ධ ප්‍රතිමා නෙළුවේ බුදුගුණ, දෙතිස් මහා පුරුෂ ලක්ෂණ ආදිය සිහිපත් කරගෙන විය යුතුය. කරුණු එසේ වී නම්, හෙළ කලා කරුවාගේ පරිකල්පනයේ අපුර්වත්වය පෙන්වන කදිම නිදසුනක් ලෙස අවුකන සහ රැස් වෙහෙර බුද්ධ ප්‍රතිමා දැක්විය හැකිය. පිළිම ඉතිහාසය පිලිබඳ කතා රැස් වෙහෙර ප්‍රතිමාව, සැස්සේරුව නමින්ද හඳුන්වන අතර අවුකන ප්‍රතිමාවට කිලෝමීටර 16   දුරින් පිහිටා ඇත. මේ පිළිම දෙක නිර්මාණය වීම සම්බන්ධයෙන් අපූර්ව කතාන්දර  රැසක් ජනප්‍රවාදයේ ඇත. මේවා අතරින් වඩාත් ප්‍රචලිත එකක් වන්නේ, මෙකී පිලිම යුගලෙහි නිර්මාණකරුවන් දෙදෙනා ගුරා සහ ගෝලයා බවත්, ගුරා ‍රැස් වෙහෙර පිලිමයත්, ගෝලයා අවුකන පිලිමයත් නෙලීම ආරම්භ කර ඇති බවත් වේ. පලමුව පිලිමය නිමවන තැනැත්තා, “හූවක්” තැබීම මගින් අනෙකාට ඒ බව සැලකල යුතුවිය.  කෙසේ උවත් ‍රැස් වෙහෙර පිලිමය නෙලමින් සිටි ගුරාට තම ගෝලයාගේ “හූ” හඩ ඇසීමෙන් තමා පරාජයට පත්වූ බව හැගී, එම සිත් තැවුලෙන්ම පිලිමය නෙලමින් සිටි පර්වතයෙන්ම පැන සියදිවි නසා ගත් බවත්ය. ඒ කෙසේ වෙතත්, අවුකන ප්‍රතිමාවට වඩා බෙහෙවින් ප්‍රාථමික ලක්ෂණ රැස් වෙහෙර ප්‍රතිමාවේ දක්නට ලැබේ. අනෙක් අතට රැස් වෙහෙර හෙවත් සැස්සේරුව ප්‍රතිමාව වැඩ අවසන් කර නොමැත. එය අදත් දක්නට හැක්කේ ඒ අයුරින්මය. අවුකන පිළිමය, පිහිටි ගල මතුකරමින් නිර්මාණය කර අති අතර, රැස් වෙහෙර පිළිමය, පිහිටි ගල හාරා ඒ තුළ නෙලා ඇත. රැස් වෙහෙර ප්‍රතිමාවේ බොහෝ ලක්ෂණ බාමියන් බුද්ධ ප්‍රතිමාවන්ට සමාන වේ. මේ නිසා රැස් වෙහෙර නිර්මාණය කල ගල් වඩුවා, එදා අවකන් දේශය නමින් හැඳින්වුණු බාමියන් රට හෙවත් ඇෆ්ගනිස්ථානයෙන් පැමිණි කෙනෙකු විය හැකි බව ඉතිහාඥයෝ පවසති. එසේ වුවත් මේ පිළිම දෙකම අපේ රටේ ඉතා වැදගත් ප්‍රතිමා දෙකක් ලෙස බොදු ජනතාවගේ වන්දනා මනයටත්, බුහුමනටත් නිතැතින්ම පාත්‍ර වේ. ඔබත් මේ පිළිමවහන්සේලා දෙඇසින්ම දැකගෙන තියෙනවාද? නැතිනම් හැකි වෙලාවක ගිහින් බලාගන්න, ලංකාවේ ආදී කාලයේ සිටි අනර්ඝ ශිල්පීන්ගේ වැඩ දැන් මුළු ලොවම පුදුමයට පත්කරද්දී ලංකාවේ අපිටත් පොඩි ආඩම්බරයක් දැනෙන එක ගැන නම් පුදුම වෙන්න දෙයක් නෑ නේද?